Neste post finalizaremos a serie de artigos relacionados coa arquitectura que conforma o campamento arqueolóxico romano Aquis Querquennis. Podedes ler os dous anteriores en:
Arquitectura del Aquis (I): Construcción y sistema defensivo
Arquitectura del Aquis (II): Cuartel general, hospital y horrea.
Comentaremos neste caso como era a arquitectura, materiais e planta de diversas zonas que nos quedan por analizar como: barracóns, obradoiros, almacéns, residencia do comandante, etc.
Os barracóns dos soldados
Os barracóns da tropa son loxicamente o tipo de edificación máis numeroso nos recintos militares. Estas edificacións adoitan presentar unha planta rectangular alongada dividida nunha serie de estancias dúplices. Estes espazos reciben o nome de contubernio, debido a que debían albergar a un contubernium (8 soldados), e estaban así divididas porque o espazo frontal (arma) usábase como almacén ou espazo funcional e o do fondo (papilio) como dormitorio. No remate da edificación situábase a residencia dos suboficiais, un espazo dividido en diversos habitáculos ao redor dun corredor central.
En Bande documentáronse polo momento cinco edificacións que poderían interpretarse como barracóns para a tropa.
Todas estas edificacións seguen un patrón construtivo moi semellante: trátase de construcións rectangulares que se organizan internamente en forma de U ao redor dun patio central aberto. Ao redor do patio dispóñense dúas fiadas de cubicula ou estancias divididas cada unha en dous habitáculos – armae (3,75 x 2,5 m) e papiliones (3,75 x 3,7 m).
Como xa sinalamos, os cubicula estarían divididos en dous espazos por un muro medianeiro. O frontal ou arma estaría aberto cara ao patio interior, pois na súa fachada situábase a porta que permitía acceder ás estancias, e serviría como área de reunión, cociña ou simplemente almacenaxe. O traseiro – papilio- serviría como dormitorio, estando os catres dos soldados fixados ás paredes da habitación.
Destacable é a presenza dos pozos, que nos indican que, en boa medida, o abastecemento da auga dependía das precipitacións recollidas polas canalizacións que atravesaban lonxitudinalmente o propio patio. Estas, estarían elaboradas en pedra e, en principio, non contarían con cuberta.
Polo que se refire ás teóricas dependencias dos suboficiais, divídense en 6-7 (dependendo do barracón) pequenos habitáculos ordenados a partir dun corredor central que conecta co vestíbulo de entrada formando un L. Non parece que as estancias que compoñen as residencias dos suboficiais contasen cuns acabados sensiblemente mellores aos das dos soldados, aínda que si se puido identificar a existencia dun habitáculo que serviría como. É moi posible que non todas as habitacións restantes servisen como dormitorios, podendo existir espazos de reunión ou de lecer que estarían equipados con mobiliario diverso (armarios, arcas, mesas, cadeiras…).
Aquis Querquennis – Barracóns dos soldados
A residencia do comandante
No modelo clásico de distribución dos fortes romanos, os principia estarían franqueados polos horrea e polo praetorium ou residencia do oficial ao mando. Dado que a área norte dos lateros praetorii de Bande aínda non foi explorada é posible que a edificación que nos ocupa se atopase aquí.
Os praetoria de época imperial seguen o modelo das domus aristocráticas romanas. Trátase de residencias privadas, polo que é de esperar un elevado grao de heteroxeneidade, Con todo, o máis frecuente é que se organicen ao redor dun patio porticado interno (atrium), unha serie de estancias de carácter público e privado. Así, habería almacéns, cociñas, comedores, dormitorios… e algúns mesmo contan cos seus propios baños. Con frecuencia, nestas edificacións aparecen pavimentos máis ricos e elementos de decoración pictórica.
Barracóns e cortellos
De acordo cos escavadores do sitio arqueolóxico, a fortificación de Bande estaría ocupada por unha cohorte lexionaria integrada por 6 centurias de 80 homes cada unha. Cada un dos barracóns de tropa podería albergar a unha centuria, polo que resta aínda unha edificación deste tipo por exhumarse. Se a fortificación seguise un principio de simetría, esta construción atoparíase ao norte de principíaos.
Si parece claro que, en calquera caso, estes novos barracóns terán unha planta moi parecida á dos edificios descubertos ata o momento. É posible tamén que nas fortificacións se atoparan cortellos para os animais xa que sabemos que as lexións contaban cun pequeno destacamento de cabalaría e que nestas unidades xinetes e monturas adoitaban compartir un mesmo barracón, de xeito que os cabalos ocuparían o habitáculo frontal e os xinetes o traseiro. Con todo, non se pode expoñer máis que a modo de hipótese a existencia en Bande dun escuadrón de cabalaría.
Obradoiros e almacéns
O exército romano demandaba unha constante subministración de bens e pezas de equipo. Por este motivo, con frecuencia existían nestas fortificacións espazos para o almacenamento diferentes dos hórreos, así como obradoiros (fabricae) onde se desenvolvían distintas actividades artesanais ou industriais, habitualmente relacionadas co traballo do metal, da madeira, o coiro ou o óso. A fabricación ou reparación de pezas do equipo militar tería lugar nestes espazos.
En relación con este espazo atópanse unha serie de habitáculos que ben servirían para o almacenamento, ben para o desenvolvemento das mencionadas actividades, caso no que podemos atoparnos con chans hidráulicos, ferramentas, pezas defectuosas, material de refugallo…
Igualmente, existen evidencias que nos fan pensar na presenza nos fortes e fortalezas de depósitos para gardar as armas, polo menos no que se refire ao equipo común e de reposición.
O espazo extramuros
As fontes antigas mencionan que un bo número de civís seguía aos soldados romanos nos seus desprazamentos: escravos, familias, comerciantes, artesáns, prostitutas… que debían acampar sempre fóra do recinto militar. Coa aparición das bases militares permanentes tamén se consolidaron os primitivos poboados establecidos ao seu arredor ata formar verdadeiros núcleos protourbanos denominados uici. En ocasións, estes poboados situábanse á beira mesmo das fortificacións, mentres que noutros casos se localizaban a unha certa distancia das mesmas, definindo unha área de exclusión militar.
Co paso do tempo, se o uicus mostraba certa puxanza no seu labor como centro redistribuidor de bens e servizos, podían aparecer edificios de maior tamaño, como hórreos, cortellos, almacéns, obradoiros, estacións viarias… e mesmo construcións monumentais ou de certo prestixio, como templos ou baños.
A contorna inmediata da fortificación de Bande foi explorada unicamente de modo ocasional. Así, a escasos 20 m ao sueste do recinto, existen unha serie de estruturas de pouca entidade: algúns muros de pedra escasamente cimentados que en planta debuxan ata catro estancias, contando unha delas cun fogar no seu interior, polo que puido servir como cociña.
Aquis Querquennis – Porta decumana
Nas proximidades desta zona atopáronse unhas estruturas que se identifican como parte da mansión de Aquae Querquernae, unha estación viaria mencionada polo Itinerario de Antonino. Estas conforman unha edificación que na súa última fase mostra unha planta en forma de L investida, dividida en varias estancias, e un posible patio porticado. Aquí acháronse materiais que abarcan desde a época flavia (finais do século I d. C.) ata o século V d. C. Con todo, a reutilización de elementos construtivos provenientes do forte militar indícanos que estas estruturas serían posteriores ao abandono do mesmo.
Ante a escaseza de evidencias, pouco é o que se pode aventurar respecto do ordenamento do poboado que crecería ao redor do forte militar seguindo algún dos seus eixos viarios. Sen dúbida, neste lugar tería acomodo unha poboación cuxo sustento se relacionaba directamente coa presenza da unidade militar e isto implicaría a existencia de espazos residenciais, obradoiros, tendas, tascas e mesmo prostíbulos.
A hipótese máis viable parece ser a de que o núcleo de Aquae Querquennae comezaría a súa existencia durante o período de presenza militar na localidade, pero que este non alcanzaría o seu momento de esplendor ata a marcha dos soldados. É moi posible que na contorna do forte se atoparan ademais outros pequenos núcleos de hábitat, como serían as granxas abertas.
Por último, con seguridade tivo que existir unha necrópole nas proximidades dalgunha das vías locais. A pesar da numerosa epigrafía funeraria localizada na zona, descoñécese a situación exacta deste xacemento, sexa do momento da ocupación militar, ben do período posterior.